Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Ἡ Ἐννεακοσιετηρὶς τῆς Παμμεγίστης Λαύρας
«Ἐφημερὶς», 5-7-1889.
Ἐπὶ τῇ μνήμῃ τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ ἐν τῷ Ἄθῳ, τελεῖ σήμερον τὴν ἐννεακοσιετηρίδα ἀπὸ τῆς τελευτῆς τοῦ ἀοιδίμου αὐτῆς ἱδρυτοῦ ἡ παμμεγίστη καὶ πρωτεύουσα τῶν ἑλληνικῶν μονῶν τοῦ Ἄθωνος, ἡ γεραρὰ Λαύρα. Ἐμάθομεν δὲ ὅτι ἀπεσταλμένοι διαφόρων ὀρθοδόξων κοινοτήτων, καὶ οὐχ ἥκιστα σλαβικῶν, ἔλαβον τὴν ὁδοιπορικὴν ράβδον, ἀναρριχώμενοι εἰς τὰς κλιτῦς τοῦ οὐρανογείτονος καὶ καταπληκτικοῦ ὄρους, καὶ μόνον ἡ Κυβέρνησις καὶ ἡ Ἱ Σύνοδος τῆς Ἑλλάδος ὑστέρησε καὶ εἰς τοῦτο, ὡς καὶ εἰς πᾶν ὅ,τι ἀφορᾶ τοὺς συνεκτικοὺς δεσμοὺς τῆς 'Ορθοδοξίας καὶ τοῦ ἔξω Ἑλληνισμοῦ....
Ὁ ὅσιος οὗτος Ἀθανάσιος, ἀκμάσας κατὰ τὴν Ι' ἑκατονταετηρίδα, κατήγετο ἐκ Τραπεζοῦντος. Ἀφοῦ ἐν Κωνσταντινουπόλει πολὺ διέπρεψε περὶ τὴν φιλοσοφίαν καὶ τὰ ἑλληνικὰ γράμματα, ὑπεδύθη τὸν μοναστικὸν τρίβωνα, καὶ ἀπῆλθεν ἐφησυχάζων εἰς τὸ ὄρος Κυμινᾶν, κατὰ τὴν Μικρὰν Ἀσίαν. Χρόνῳ δὲ ὕστερον μετέβη εἰς τὸν ἔρημον τότε Ἄθω, ὅπου ἠσκήτευεν, ἀποφεύγων τὴν κοσμικὴν τύρβην, ὕστερον δέ, πολλὰ δυσωπηθεὶς ὑπὸ τοῦ εὐσεβοῦς βασιλέως Νικηφόρου τοῦ Φωκᾶ, ὡς ὁ κατ' αὐτὸν λόγος δηλοῖ, ἀπεφάσισε νὰ κτίσῃ ὑπὸ τοὺς πρόποδας τοῦ Ἄθω, ἐπὶ τινος ἁλικτύπου βράχου, περικαλλέστατον ναὸν πρὸς τιμὴν τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου, μετὰ κελλίων παμπόλλων, τὴν σημερινὴν Λαύραν. Διηγεῖται ἡ παράδοσις ὅτι, ὑπερμεγέθης ὢν τὸ σῶμα καὶ ρωμαλεωτάτης κράσεως, προυκάλεσε τὰ παράπονα μοναχῶν τινων, διότι ἐν τῇ κοινῇ τραπέζῃ ἤσθιε πάντοτε διπλῆν τὴν μερίδα. Ἀλλ' ὁ ὅσιος ἀπέδειξεν ἐμπράκτως ὅτι ἐκεῖνο, ὅπερ ὡς πολυφαγία προσήπτεπτο αὐτῷ, ἦτο μᾶλλον ἐγκράτεια, διότι φύσει ὁ στόμαχός του ἐδέχετο τὸ πενταπλοῦν τῆς συνήθους δι' ἄνθρωπον τροφῆς, αὐτὸς ὅμως ἐγκρατευόμενος ἐγεύετο μόνον τὸ διπλάσιον.
Ἦτο δὲ πράγματι ἀκάματος, χαλκέντερος καὶ ἀπιστεύτου δραστηριότητος. Αὐτὸ τὸ τέλος του ἦτο μαρτυρικόν. Θέλων νὰ ἐπιστατήσῃ εἰς τὴν ἐπισκευήν τοῦ θόλου τοῦ ἱεροῦ βήματος ἀνέβη εἰς τὸ ἴκριον μετ' ἄλλων ἕξ μοναχῶν, ὁ θόλος ὅμως πεσὼν κατεπλάκωσεν αὐτὸν καὶ τοὺς μετ' αὐτοῦ.
Ὁ ὅσιος Ἀθανάσιος δὲν εἶναι ὅλως ἄγνωστος καὶ παρ' ἡμῖν. Ὁ λαὸς μάλιστα τὸν ὀνομάζει συνήθως «ὁ ἅγιος Ἄθωνας». Νομίζω δὲ ὅτι καὶ τὸ ἐν 'Αθήναις παρεκκλήσιον, τὸ ἐγειρόμενον ἐπὶ βράχου, παρὰ τὸν σταθμὸν τοῦ σιδηροδρόμου Ἀθηνῶν- Πειραιῶς, εἶναι ἐπ' ὀνόματι τοῦ Ἁγίου τούτου Ἀθανασίου, καὶ ὄχι τοῦ παλαιοῦ, τοῦ τῆς Ἀλεξανδρείας.
Σήμερον λοιπὸν ἡ παμμεγίστη Λαύρα ἑορτάζει τὴν ἐννεακοσιοστὴν ἀμφιετηρίδα ἀπὸ τῆς τελευτῆς τοῦ ὁσίου. Ἀλλ' ὅστις δὲν ἔπλευσε ποτὲ εἰς τὰ ἀπύθμενα ἐκεῖνα πελάγη (τὸ βάθος τοῦ ὕδατος ὑπὸ τὸν Ἄθω, τὸ μέγιστον ἐν τῇ Μεσογείω, ὡς βεβαιοῦσιν οἱ ἡμέτεροι ναυτικοί, εἶναι ἑξακοσίων ὀργυιῶν) , ὅστις δὲν ἐθαύμασεν ἀπὸ δεκαπέντε μιλίων ἀποστάσεως τὸ καταπληκτικὸν ἐκεῖνο ὕψος, τὸν βράχον, ὅστις φαίνεται ἐξ οὐρανοῦ κρεμάμενος• καὶ εἶτα ἐγγύτερον. πλεύσας δὲν ἐξεπλάγη βλέπων ἁπλοῦν σωρὸν ἀντικαταστήσαντα τὸ ἀμύθητον ἐκεῖνο ὕψος, διότι ἅμα πλησιάσῃ τις, ἡ κορυφὴ καθίσταται ἀόρατος, καὶ ὅλον τὸ ὄρος φαίνεται ὡς νὰ συνεπτύχθη εἰς δύο• ὅστις δὲν ἐβάδισεν ἐπὶ τρίωρον ὑπὸ τὰ γηραιὰ ἐκεῖνα καὶ ἀνήλια δάση τῶν καστανεῶν, ὅπου φαίνεται, ὅτι ἡ φύσις ἐφιλοτιμήθη νὰ δώσῃ ἰδιάζοντά τινα τύπον μεγαλείου καὶ πλαστικότητος• ἐκεῖνος οὔτε δύναται νὰ αἰσθανθῇ τὴν σημασίαν, ἥν ἔχουσι διὰ τὸν Ἑλληνισμὸν τὰ παρθενικὰ ἐκεῖνα ἐδάφη, τὰ περιμάχητα εἰς τόσα ἔθνη καὶ τόσας φυλάς.
Ἐδάφη ἑλληνικώτατα, κἄν διαρραγῶσι κραυγάζοντες οἱ ἐνάντιοι. Ὅλη ἡ Χαλκιδικὴ κατοικεῖται ἀμιγῶς ὑπὸ Ἑλλήνων, ἀκραιφνεστάτων Ἑλλήνων. Ἀλλὰ τὸ Ἅγιον Ὄρος, χιλιετὴς ἱστορία μαρτυρεῖ, ὅτι καθιερώθη εἰς τὸν μοναστικὸν βίον καὶ εἰς τὴν ἀθόρυβον καὶ ἀπερίσπαστον ἀπὸ τῶν κοσμικῶν φροντίδων λατρείαν τοῦ θείου, τῇ πρωτοβουλίᾳ τῶν Ἑλλήνων αὐτοκρατόρων τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὅτι δὲ κατ' ἀνοχὴν μόνον ἐπετράπη εἰς τοὺς ὀλίγους Σλάβους μοναχοὺς νὰ ὑμνῶσι τὸν Θεὸν εἰς τὴν γλῶσσαν των. Μία περιπλέον ἀπόδειξις, ὅτι ὁ Ἑλληνισμὸς δὲν ἐζήτησε ποτὲ βίᾳ νὰ ἐξελληνίσῃ τοὺς ἀνθρώπους, οὔτε γλώσσας ἒκοψεν, οὔτε σχολεῖα ἔκλεισεν ἀλλογλώσσων. Καὶ ἐκ τῶν εἲκοσιν ἐκεῖ μοναστηρίων τὰ δεκαοκτὼ ἦσαν ἑλληνικὰ ἔκπαλαι. Λέγομεν τὰ δεκαοκτώ, διότι εἰς ταῦτα συμπεριλαμβάνεται καὶ τὸ ρωσικὸν λεγόμενον τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος, ὅπου μόνον ἐπὶ τῶν ἡμερῶν μας ἐπετράπη εἰς τοὺς Ρώσους νὰ ἐπικρατήσωσι. Μόνον εἰς τὸ Χιλιανδάρι καὶ εἰς τὸ τοῦ Ζωγράφου ἡ λειτουργία ἐτελεῖτο σλαβιστί, ἀλλ' ἡ μουσικὴ πάλιν ἦτο ἑλληνική. Ὅλα τὰ τροπάρια, ἐν βεβιασμὲνῳ ὁπωσοῦν ρυθμῷ, μετεφράσθησαν εἰς τὸ σλαβικόν, καὶ ἐψάλλοντο ἀπαραλλάκτως ὡς παρ' Ἕλλησιν. Οἱ Σλάβοι δὲ μοναχοὶ ἤξευρον τότε νὰ στέργωσι καὶ νὰ τιμῶσι τοὺς Ἕλληνας ὡς ἀδελφοὺς πρεσβυτέρους.
Ἀλλὰ τότε δὲν ὑπῆρχεν ἰδέα φυλετισμοῦ μεταξὺ τῶν ὀρθοδόξων λαῶν, ὑπῆρχε μόνον κοινὸς σύνδεσμος μεταξὺ ὁμοπαθῶν καὶ ὁμοδούλων. Ἐὰν οἱ λαοὶ τῆς Ἀνατολῆς ἀπήλαυσαν ἐν μέρει τῆς ἐλευθερίας, ὤφειλον ν’ ἀποδείξωσιν, ὅτι ἦσαν ἄξιοι τῆς ἐλευθερίας ταύτης• θ' ἀπεδείκνυον δὲ τοῦτο ἀρκούμενοι εἰς τὸ ὅτι ἠλευθερώθησαν καὶ μὴ ζητοῦντες νὰ ὑποδουλώσωσιν ἀλλήλους' διότι ἡ τοιαύτη διαγωγὴ ἀποδεικνύει, ὅτι ὁ καρπὸς τῆς ἐλευθερίας ἦτο ὄμφὰξ διὰ τοὺς ὀδόντας των.
Τὸ λυπηρότερον σήμερον διὰ τὸν παρατηρητήν, τὸν ἐπισκεπτόμενον τὸ Ἅγιον Ὄρος, καὶ πονοῦντα καὶ σεβόμενον κάπως τὰ παλαιά, εἶναι ἡ νοθεία ἡ ἐπιγενόμενη εἰς τὸν θρησκευτικὸν βίον ὑπὸ καλλιτεχνικὴν μάλιστα ἔποψιν. Ὁ ἀπὸ τοῦ Βορρᾶ κατελθὼν χείμαρρος ἔφερεν ἐκτὸς τῶν ρουβλίων καὶ τῶν πολιτικῶν σκοπῶν, ἔθιμά τινα καὶ ἰδέας ᾀπαδούσας εἰς τὰς γνήσιας βυζαντινὰς παραδόσεις. Ἔκτισε ναούς, καὶ ἐφήρμοσε ἐπ' αὐτῶν ρωσικὰ σχέδια μὲ μεγάλην ἐπίδειξιν καὶ μικρὰν καλαισθησίαν• ἐκόμισεν ἱερὰ ἄμφια βαρύτιμα μέν, καὶ δυνάμενα ὄρθια νὰ σταθῶσιν ὡς ἀνδρείκελα, ἀλλὰ κακόζηλα καὶ πόρρω ἀπέχοντα τῆς σεμνοτάτης ποικιλτικῆς τῶν βυζαντινῶν χρόνων• ἔφερεν ὑποκάμισα (οὕτω τὰ ὀνομάζουν) , ἤτοι ἀργυρᾶ ἐπιβλήματα τῶν ἀγίων εἰκόνων, οἷα ἀπαγορεύει τὸ αὐστηρὸν δόγμα. Τὰ πλούσια ὅμως καὶ ἀκμαῖα ἑλληνικὰ μοναστήρια, ἡ Λαύρα, τὸ Βατοπέδι, τὸ τῶν Ἰβήρων, ἔκλεισαν θύρας καὶ ὦτα καὶ οὐδὲν ἐκ τῆς κιβδηλείας ταύτης εἰσήγαγον εἰς τοὺς ναούς. Οὕτως εἶναι ἐλπίς, ἐνόσω τὰ εὐαγῆ ταῦτα ἱδρύματα, ὑπάρχουσι (καὶ θὰ ὑπάρχωσιν ἐνόσω ὁ ἔξω ἑλληνισμὸς δὲν συνδιαφθαρῇ φεῦ! θρησκευτικῶς τέλεον μετὰ τῆς ἐλευθέρας γωνίας) , εἶναι ἐλπὶς νὰ ἀντισταθῇ ἐκεῖ ὁ ἑλληνισμὸς εἰς τὴν ἐπιδρομὴν τῶν ξένων. Διότι ἐκ τῆς ἐλευθέρας Ἑλλάδος οὐδεμίαν ἐλπίδα συνδρομῆς βλέπομεν. Ἡ σημερινὴ δυνατὸν νὰ ὑπηρετῇ τὴν Ἑλλάδα ὡς Κράτος, δὲν τὴν ὑπηρετεῖ ὅμως ὡς Ἔθνος• τοῦτο νομίζομεν ἡμεῖς.
Ἀπὸ τῶν νεωτέρων Ἀθηνῶν, πόλεως ἀναγεννηθείσης διὰ τοῦ κηρύγματος τοῦ οὐρανοβάμονος Παύλου, πέμπομεν μυστηριώδη ἀσπασμὸν εἰς τὰς ὑπωρείας καὶ τὰς φάραγγας τοῦ μεγαλοπρεποῦς Ἄθω, μὲ τὰς δροσερὰς κρήνας, μὲ τὰς χιλιετεῖς κυπαρίσσους, μὲ τὰ αἰώνια δάση τῶν καστανέων, μὲ τοὺς μινυρισμοὺς τῶν ἀπειραρίθμων ἀηδόνων, ὅπου Ἕλλην ψάλτης, ὁ Κουκουζέλης, ἄδων ἐκίνει τὰς αἶγας καὶ τοὺς ἄρνας, ὡς ὁ μυθολογούμενος Ὀρφεύς, ὅπου ἡ σκέπη τῆς Παναγίας ἐπισκιάζει ὡς ἄλλοτε ἐν τῇ βασιλευούσῃ τῶν πόλεων, ὅπου ζῇ καὶ θάλλει ἡ ἱερὰ παράδοσις τοῦ μεσαιωνικοῦ Ἑλληνισμοῦ, καὶ ὅπου ἔχει τὴν κοιτίδα μία ὑψηλὴ ποίησις, ἡ ποίησις ἡ χριστιανική, ἥτις δὲν ἔπαυσε ποτὲ νὰ ἐμπνέῃ καὶ νὰ παρηγορῇ τοὺς θιασώτας αὐτῆς ἐν τῷ ἀνθρωπίνῳ βίῳ.
|
