|
Γεώργιος Μαριδάκης
Ἡ ἑλληνικὴ ἐπανάστασις ὡς ἔκφρασις τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πνεύματος
(24 Μαρτίου 1951)
Ἀπό «Το Εἰκοσιένα» Πανηγυρικοί Λόγοι Ἀκαδημαϊκῶν, ἐκδ. Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, Ἵδρυμα Κώστα καὶ Ἑλένης Οὐράνη, Ἀθῆναι 1977.
Ἐν πλήρει συνειδήσει τῆς νέας ταύτης ἀρχῆς ὁ Κοραῆς ἐμφανίζεται τὸ 1803, ἐνώπιον τῆς ἐν Παρισίοις τότε συσταθείσης Société des Observateurs de l’Homme καὶ εἰς Συνέλευσιν αὐτῆς ἐν ὁλομελείᾳ ἀναγινώσκει Mémoire sur l'état actuel de la civilisation de la Grèce, ὑποστηρίζων ὅτι τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος ἀπὸ αἰώνων εὑρίσκεται εἰς ἐμπόλεμον κατάστασιν μὲ τοὺς Τούρκους, ὡς ἐκ τοῦ ὁποίου εἶναι prisonnier de guerre et non esclave.
Τὴν κροῦσιν ταύτην τοῦ Κοραῆ ἠκολούθησεν ἡ ἔκρηξις τοῦ 1821.
Παρ' ὅλην τὴν ἐκ τῶν ναπολεοντείων πολέμων κόπωσιν, ἡ ἐπανεμφάνισις τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ μὲ ὑπεράνθρωπον ὁρμὴν καταπολεμοῦντος τὸν «Βάρβαρον», καθ' ἃ ἔχει «πάτριον», ἐξέπληξε καὶ συνεκίνησε τόσον, ὥστε νὰ ξεσπάσῃ τὸ ρεῦμα ἐκεῖνο τοῦ «φιλελληνισμοῦ», ὅστις ἐξεχύθη εἰς ὁλόκληρον τὴν Εὐρώπην καὶ εἰς τὴν πέραν τοῦ Ὠκεανοῦ νεαρὰν Συμπολιτείαν.
Ἐπιτραπήτω μοι νὰ φρονῶ, ὅτι ὁ «φιλελληνισμός» οὗτος δὲν ἦτο ἁπλῆ ἐκδήλωσις συμπαθείας πρὸς ἕνα ἱστορικὸν λαόν, ἔχουσα τὰς ρίζας της, καθ' ἃ λέγεται, εἰς τὸν Humanismus. Ὁ «φιλελληνισμός» ἔχει οὐσιαστικώτερον περιεχόμενον.
Ἡ ἐξόρμησις τῶν Ἑλλήνων κατὰ τῶν «Ἀσιατῶν» ἔδωκε τὴν ἀφορμὴν νὰ καταστῇ συνειδητὸν εἰς τοὺς εὐρωπαϊκοὺς λαούς, ὅτι, παρὰ τὸν διαχωρισμὸν αὐτῶν εἰς ἐθνότητας, ἐν τούτοις συνιστοῦν πνευματικὴν ἑνότητα συμπαγῆ θεμελιουμένην εἰς τὴν Ἠθικήν, ἥτις ἐκηρύχθη ἀπὸ τοῦ Ὄρους τῶν Ἐλαιῶν, εἰς τὸν τρόπον τοῦ σκέπτεσθαι καὶ τοῦ ἐπιστημονικῶς θεωρεῖν, οἷος ἀνεπτύχθη ὑπὸ τὴν Ἀκρόπολιν καὶ εἰς τὴν τεχνικὴν τοῦ δικαίου οἵα διεμορφώθη παρὰ τὸ Καπιτώλιον, ὡς καὶ ὅτι ἡ πνευματικὴ αὕτη ἑνότης πολέμιον ἔχει τὴν ἀσιατικὴν νοοτροπίαν, τῆς ὁποίας συνεπῶς, οἱ τότε φορεῖς οὐδεμίαν θέσιν ἔχουν εἰς τὴν Εὐρώπην. Ὁ γεωγραφικὸς καὶ ἐννοιολογικὸς οὗτος διαχωρισμὸς τῆς Εὐρώπης ἀπὸ τῆς Ἀσίας, ἐάν, εἰς τοὺς ἀρχαίους ἕλληνας κατέστη συνειδητὸς μόνον ὅταν εἶδον τὸν Ἀσιάτην εἰς τὴν Ἑλλάδα• ἐὰν εἰς τὸ Βυζάντιον, τὸ ὑπὸ τὴν χριστιανικὴν ἰδέαν λανθάνον ἑλληνικὸν ἐθνικὸν συναίσθημα, ἦλθεν εἰς τὴν πρώτην γραμμήν, μόνον ὅταν ὁ Ἀσιάτης διαβὰς καὶ πάλιν τὸν Ἑλλήσποντον ἐνεφανίσθη εἰς τὴν Εὐρώπην, εἰς τοὺς ἐκπολιτισθέντας εὐρωπαϊκοὺς λαούς, ὁ ἐννοιολογικὸς διαχωρισμὸς μεταξὺ Εὐρώπης καὶ Ἀσίας κατέστη συνειδητὸς τότε τὸ πρῶτον, ὅταν ἤκουσαν ὅτι οἱ ἕλληνες ἐξηγέρθησαν, λέγοντες εἰς τὸν μετὰ τὴν ἧτταν τῆς Βιέννης καὶ τὴν συνθήκην τοῦ Passarovitz (1718) παλίσυρτον πρὸς τὰ Βαλκάνια Ἀσιάτην, ὅτι πρέπει καὶ ταῦτα νὰ ἐγκαταλείψῃ καὶ ν' ἀποσυρθῇ εἰς τὴν Ἀσίαν. Μόνον οὕτω εὑρίσκει ἐξήγησιν καὶ δικαιολογίαν τὸ γεγονός, ὅτι ἅπαντες οἱ εὐρωπαϊκοὶ λαοί, παρὰ τὰς έθνολογικάς των διαφοράς, ἀλλὰ καὶ παρὰ τὴν ἐπιθυμίαν τῶν κυβερνώντων αὐτούς, ἔσπευσαν αὐθορμήτως συμπαραστάται ὑπὸ ἑνιαῖον πνεῦμα καὶ συναγωνισταὶ τοῦ λαοῦ, ὅστις ὅπως τὸ 1453, οὕτω καὶ κατὰ τὸ 1821, ἐμάχετο ὑπὲρ τῆς Εὐρώπης. Ὁ «Φιλελληνισμός» εἶχεν οὐσιαστικὸν περιεχόμενον, καὶ δὲν ἦτο φαινόμενον αἰωρούμενον εἰς τὸν κόσμον τοῦ ρωμαντισμοῦ καὶ τοῦ συναισθήματος. Ὁ ὁμόθυμος καὶ αὐθόρμητος οὗτος συναγερμὸς ὅλων τῶν εὐρωπαϊκῶν λαῶν ὑπὲρ τῶν Ἑλλήνων καὶ κατὰ τοῦ Ἀσιάτου, ἐπιτραπήτω μοι νὰ φρονῶ, ὅτι ἀποτελεῖ τὴν πρώτην ἔμπρακτον ἐκδήλωσιν τῆς εὐρωπαϊκῆς ἰδέας.
Ἡ ἰδέα τῆς Εὐρωπαϊκῆς ἑνότητος δὲν εἶναι τὸ μόνον εἰς τὸ ὁποῖον ἔδωκεν ἀφορμὴν ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάστασις.
Ἡ ἐξέγερσις τῶν ἑλλήνων συνέπεσεν εἰς χρόνον, καθ' ὅν αἱ μὲν Εὐρωπαϊκαὶ ναυτικαὶ δυνάμεις εἶχον συμπληρώσει τὴν κατάληψιν τῶν ἐκεῖθεν τοῦ Ἀτλαντικοῦ ἀμερικανικῶν ἐδαφῶν καὶ διεμόρφωσαν αὐτὸν εἰς «ἐσωτερικὴν των θάλασσαν», οἱ δὲ ρῶσσοι, κατὰ τὴν βαθμιαίαν ἐπέκτασίν των πρὸς Ἀνατολάς, δὲν ἠρκέσθησαν εἰς τὴν κατάληψιν τῆς Βορείου Ἀσίας, ἀλλὰ διαπεραιωθέντες εἰς τὴν Ἀμερικανικὴν Ἤπειρον, κατέλαβον καὶ τὴν Ἀλάσκαν. Ἡ κυριαρχία τῆς Εὐρώπης ἐπὶ τῶν Ὠκεανῶν καὶ ἡ κυριαρχία τῶν ρώσσων ἐπὶ τοῦ ἀσιατικοῦ χερσαίου ὄγκου, ὡς ἀντίθετοι ροπαί, σημεῖον ἐπαφῆς ἔχουν τὸ μαρμαῖρον Αἰγαῖον, «ἅλα μαρμαρέην», ὅπως ὀνομάζει τὸ Αἰγαῖον ὁ Ὅμηρος.
Ἐμφανιζόμενοι, συνεπῶς, οἱ Ἕλληνες ἐκδιώκοντες ἀπὸ τῆς Εὐρώπης τὸν «Βάρβαρον» καὶ δημιουργοῦντες κράτος ἔχον τὸ Αἰγαῖον ὡς «ἐσωτερικὴν θάλασσαν», ἐπεχείρουν πρᾶξιν παγκοσμίου σημασίας. Κατὰ τοὺς αὐτοὺς ἀκριβῶς χρόνους «αἱ Σύσπονδοι Πολιτεῖαι τῆς Ἀρκτώας Ἀμερικῆς», ὅπως ἀπεκάλουν τὰς Η.Π.Α. οἱ ἄνδρες τοῦ 1821, ἐπιχειροῦν πρᾶξιν παγκοσμίου ὡσαύτως σημασίας, ἥτις ἀπετέλεσε καὶ τὸ εἰσιτήριον, δυνάμει τοῦ ὁποίου εἰσῆλθαν εἰς τὴν χορείαν τῶν Μεγάλων Δυνάμεων.
Ὁ Πρωθυπουργὸς τῆς Ἀγγλίας Γεώργιος Canning διὰ τοῦ ἐν Λονδίνῳ Πρεσβευτοΰ τῶν Η.Π.Α. Ριχάρδου Rusch, ὑπέβαλεν εἰς τὸν Πρόεδρον Monroe τὴν πρότασιν, ὅπως αἱ Η.Π.Α. καὶ ἡ Μ. Βρεταννία προβοῦν εἰς κοινὴν δήλωσιν στηρίζουσαν τὴν Ἀνεξαρτησίαν τῶν Νοτιο-Ἀμερικανικῶν Πολιτειῶν, ὄχι μόνον ἔναντι τῶν Μητροπόλεων Ἱσπανίας καὶ Πορτογαλίας, ἀλλὰ καὶ ἔναντι τῶν εὐρωπαϊκῶν Πολιτειῶν. Ὁ Πρόεδρος Monroe τὸ ἀπὸ 20 Αὐγούστου 1823 σημείωμα τοῦ Γεωργίου Canning διεβίβασεν εἰς τὸν ἑλληνομαθῆ Thomas Jefferson, ζητῶν τὴν γνώμην του. Ὁ Jefferson ἀπήντησεν διὰ τῆς ἀπὸ 24 Ὀκτωβρίου 1823 ἐπιστολῆς συμβουλεύων τὸν Monroe ν' ἀποδεχθῇ τὴν πρότασιν γράφων, μεταξὺ ἄλλων, καὶ τὰ ἑξῆς: «Ἡ Μεγάλη Βρεταννία εἶναι τὸ μόνον ἔθνος, τὸ ὁποῖον δύναται νὰ μᾶς κάμη κακόν. Ἐὰν ὅμως τὸ ἔχομεν εἰς τὸ πλευρόν μας, οὐδὲν ἔχομεν νὰ φοβηθῶμεν εἰς τὸν κόσμον. Συνεπῶς πρέπει νὰ συνδεθῶμεν μὲ τὴν Ἄγγλιαν διὰ φιλίας σταθερᾶς καὶ ὅσον τὸ δυνατὸν ἐγκαρδίου(11)».
Μετὰ μακρὰς ἐν Ὑπουργικῷ Συμβουλίῳ συζητήσεις καὶ ἰδίᾳ μετὰ τὴν κατὰ τὴν 9ην 'Οκτωβρίου 1823 ὑπὸ μορφὴν τελεσιγράφου δήλωσιν τοῦ Canning πρὸς τὸν γάλλον ἐν Λονδίνῳ πρεσβευτὴν Polignac, ὅτι οὐδεμία διάσκεψις τῶν Εὐρωπαϊκῶν Πολιτειῶν δύναται νὰ συνέλθῃ πρὸς ρύθμισιν τῶν Νότιο-Ἀμερικανικῶν πραγμάτων, ἐὰν δὲν συμμετάσχουν καὶ αἱ Η.Π.Α., ἀπεφασίσθη ὅπως ἡ ἀπάντησις εἰς τὸ σημείωμα τοῦ Canning ἐξαγγελθῇ ἐπισήμως διὰ τοῦ ἐτησίου Διαγγέλματος τοῦ Προέδρου πρὸς τὸ Κογκρέσσον(12). Ὁ Πρόεδρος Monroe ἐξήγγειλε τότε διὰ τοῦ ἀπὸ 2 Δεκεμβρίου 1823 Διαγγέλματος πρὸς τὸ Κογκρέσσον, τὸ περίφημον φερώνυμον Δόγμα.
Τοιουτοτρόπως, καθ' οὕς χρόνους ἐπανεμφανίζεται τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος εἰς τὸ προσκήνιον τῆς παγκοσμίου πολιτικῆς σκηνῆς, ἀναλαμβάνον τὰς πατροπαραδότους εὐθύνας τοῦ φρουροῦ τῆς Εὐρώπης, κατὰ τοὺς αὐτοὺς ἀκριβῶς χρόνους ἐμφανίζονται καὶ αἱ Η.Π.Α. ὡς Μεγάλη Δύναμις, ἐξαγγέλλουσα τὸ Δόγμα, ὅπερ, ἔναντι μὲν τῆς Ρωσσίας εἶχεν ὡς ἐπακόλουθον νὰ ἐκτοπισθῇ αὕτη τῆς ἀμερικανικῆς Ἠπείρου ἐκκενοῦσα τὴν Ἀλάσκαν, ἔναντι δὲ τῆς Ἀγγλίας, ἐφηρμόσθη ὑπὸ πνεῦμα, ὥστε αἱ μεταξὺ των διαφοραὶ νὰ συζητοῦνται καὶ νὰ λύωνται, καθ' ἃ παρετηρήθη, ὡς ἁπλαῖ disputes de famille νὰ ἐπέλθῃ δὲ καὶ προσέγγισις τῶν Ὠκεανίων τούτων Δυνάμεων τοιαύτη, ὥστε ὁ μὲν Ἀτλαντικὸς νὰ ἀποτελέσῃ τὴν «ἐσωτερικήν των θάλασσαν» καὶ τὴν προέκτασιν τῆς Μεσογείου, τὰ δὲ σύνορά των νὰ μετατοπισθοῦν εἰς τὰ ἐδάφη ἔνθα ὑψοῦταὶ τὸ οὕτω κληθὲν «σιδηροῦν παραπέτασμα» καὶ τὰ ὁποῖα σύνορα, κατὰ περίεργον σύμπτωσιν, καθωρίσθησαν διὰ τῶν συμφωνιῶν τῆς Γιάλτας, εἰς τὰ αὐτὰ σημεῖα, εἰς τὰ ὁποῖα ἐσημειοῦντο καὶ τὰ σύνορα τῆς Αὐτοκρατορίας εἰς τὴν ὁποίαν ἥνωσε τοὺς ἡμιβαρβάρους ἀκόμη προγόνους τῶν σημερινῶν εὐρωπαϊκῶν λαῶν, Κάρολος ὁ Μέγας. Ἤδη πρὸ πεντήκοντα ἐτῶν, ἀρχομένου τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνος, ὁ ναύαρχος Mahan, ὁ ἐγκυρότερος θεωρητικός τοῦ ἀμερικανικοῦ ἰμπεριαλισμοῦ, ἔγραφεν, ὅτι ἡ ἐλαστικότης καὶ ἡ εὐκαμψία μὲ τὰς ὁποίας ἐφηρμόσθη τὸ Δόγμα Monroe, κατέστησαν αὐτὸ ζῶσαν δύναμιν, ἥτις ἥνωσεν τὴν Εὐρώπην καὶ τὴν Ἀμερικὴν εἰς ἑνότητα ἀποτελοῦσαν «ὄασιν πολιτισμοῦ εἰς τὸ μέσον μιᾶς βαρβάρου ἐρήμου». Ἡ ἑνότης αὕτη «Εὐρώπη- Ἀμερική» εἶναι ἀνάγκη νὰ συνεχίσῃ τὴν ρωμαϊκὴν παράδοσιν. Ἡ Ρώμη —ἐξακολουθεῖ ὁ ναύαρχος Mahan— μυοῦσα εἰς τὸν πολιτισμὸν τοὺς βαρβάρους λαούς, οἵτινες ἐγκατεστάθησαν εἰς τὴν Εὐρώπην, ὄχι μόνον μᾶς ἐξοικονόμησεν ὅλον τὸν χρόνον, ὅστις ἀπῃτεῖτο διὰ νὰ κρατηθῆ μακρὰν τῆς Εὐρώπης ἡ Ἀνατολή, ἀλλὰ συγχρόνως μᾶς ὑπέδειξεν, ὅτι αἱ δύο Ἤπειροι τοῦ αὐτοῦ πολιτισμοῦ, ἡ Εὐρώπη καὶ ἡ Ἀμερική, καθῆκον ἔχουν νὰ συνδεθοῦν στενώτατα καὶ νὰ προτρέξουν εἰς ὅλας τὰς μορφὰς τῆς ἰσχύος, διὰ νὰ ἐξασφαλίσουν τὴν σωτηρίαν τῆς λευκῆς φυλῆς(13).
Συμφώνως πρὸς ταῦτα, δὲν εἶναι παράτολμον ἐὰν λεχθῇ, ὅτι ἡ ἀπὸ 18 Ἀπριλίου 1823 Διακήρυξις τῆς ἐν Ἄστρει Συνελεύσεως ἀπευθυνομένη πρὸς τὴν «ὑφήλιον» καὶ χαρακτηρίζουσα τὸν Ἀγῶνα τῶν Ἑλλήνων ὡς τὴν συνέχειαν τοῦ προαιωνίου πολέμου τὸν ὁποῖον οὗτοι ἐν ὀνόματι τῆς Εὐρώπης, διεξάγουν κατὰ τοῦ Ἀσιάτου, ἐκ παραλλήλου δὲ καὶ τὸ ἀπὸ 2 Δεκεμβρίου 1823 Διάγγελμα τοῦ Προέδρου Monroe πρὸς τὸ Κογκρέσσον, δυνάμει τοῦ ὁποίου ὁ Ἀτλαντικὸς κατέληξεν εἰς προέκτασιν τῆς Μεσογείου καὶ εἰς «ἐσωτερικὴν θάλασσαν» τῶν Ὠκεανίων Δυνάμεων, ἀποτελοῦν τὰς ἀπαρχὰς τῆς κρίσεως, τὴν ὁποίαν διέρχεται σήμερον ἡ προαιώνια μεταξὺ Εὐρώπης καὶ Ἀσίας ἀντίθεσις. Τὴν ἀντίληψιν ταύτην ἐνισχύει σπουδαῖον καὶ χαρακτηριστικὸν γεγονός. Τὸ Σχέδιον τοῦ πρὸς τὸ Κογκρέσσον Διαγγέλματος συνέταξεν αὐτὸς οὗτος ὁ Πρόεδρος Monroe. Εἰς τὸ Σχέδιον τοῦτο παρενέβαλεν οὗτος ρήτραν, καθ' ἥν αἱ Η.Π.Α., ὄχι μόνον ἀνεγνώριζαν ρητῶς τοὺς ἐν ἐπαναστάσει Ἕλληνας, ὡς ἀποτελοῦντας αὐτοτελῆ κυρίαρχον Πολιτείαν, ἀλλ' ἀπηυθύνετο καὶ σύστασις πρὸς τὸ Κογκρέσσον, ὅπως ἀποσταλῇ ἀμέσως πρεσβευτὴς πρὸς τοὺς Ἕλληνας. Ἡ ρήτρα αὕτη, ἐπιμονῂ τοῦ Ὑπουργοῦ τῶν Ἐξωτερικῶν Adams, ἀπηλείφθη(14). Ἀλλὰ δὲν χάνει, ἕνεκα τούτου, τὴν σημασίαν της. Γενικῶς μὲν φανερώνει τὴν προοπτικὴν μὲ τὴν ὁποίαν ἐμφανίζονται αἱ Η. Π .Α. ὡς Μεγάλη Δύναμις, εἰδικῶς δὲ ἔναντι ἡμῶν τῶν Ἑλλήνων, ἀποτελεῖ ἡ φρᾶσις αὕτη τὸ προφητικὸν μήνυμα τῶν ἀγώνων τοὺς ὁποίους Ἕλληνες καὶ Ἀμερικανοί διεξάγουν σήμερον ἀπὸ κοινοῦ ὑπὲρ τῆς Εὐρώπης καὶ κατὰ τοῦ 'Ασιάτου.
***
Οὐδὲ διέφευγε τοὺς ἄνδρας τῆς Β' Ἐθνικῆς ἐν Ἄστρει Συνελεύσεως ἡ προαιώνια αὕτη μεταξὺ Εὐρώπης καὶ Ἀσίας ἀντίθεσις. Λέγοντες οὗτοι, ὅτι οἱ Ἕλληνες πάτριον ἔχουν νὰ καταπολεμοῦν τὸν «Βάρβαρον», ὡς «Βάρβαρον» δὲν ἐννοοῦν τὸν Τοῦρκον. Ἐννοοῦν τὸν Κόσμον τῆς Ἀσίας, ἀδιαφόρως τίς εἶναι ὁ ἑκάστοτε φορεὺς τῆς νοοτροπίας αὐτοῦ.
Οἱ Ἕλληνες τοῦ Βυζαντίου, ὅταν εἶδον συμπυκνούμενα ὑπεράνω τῆς Βαγδάτης τὰ πρῶτα σύννεφα, προμηνύματα τῆς ἐπερχομένης ἀσιατικῆς θυέλλης, ἔσπευσαν εἰς Aix-la Chapelle, καὶ ἀνεγνώρισαν Κάρολον τὸν Μέγαν, ὡς Αὐτοκράτορα τῆς ὑπὸ τὸ σκῆπτρον αὐτοῦ ἑνωθείσης Εὐρώπης. Εἰς ἀνάλογον ἐνέργειαν προέβησαν καὶ οἱ Ἕλληνες τοῦ 1821. Πολεμοῦν μὲν τὸν Τοῦρκον, ἀλλ' ἔχοντες σαφῆ τὴν ἔννοιαν τῆς Εὐρώπης, μὲ ὀξυδέρκειαν μεγάλην βλέπουν, ὅτι ὁ κατὰ τῆς Εὐρώπης Ἀσιατικὸς κίνδυνος ἐγκυμονεῖται ἤδη βορειότερον εἰς τὴν μυστηριώδη σιωπὴν καὶ τὴν καταθλίβουσαν μονοτονίαν τῆς στέππας. Σπεύδουν ἀμέσως καὶ δηλώνουν ἁρμοδίως, ὅτι ὀργανούμενοι εἰς Κράτος ἀναλαμβάνουν καὶ πάλιν ἀκεραίας τὰς ἐκ παραδόσεως εὐθύνας.
***
«Ἡ Ὑμετέρα Ἐξοχότης θὰ εἶναι βεβαίως σύμφωνος πρὸς τὴν γνώμην μου καθ' ἥν ἡ Ὑψηλὴ Πύλη, ἀποσυρομένη εἰς τὴν Ἀσίαν καὶ μὴ ἐξασθενοῦσα ἐκ τῶν συνεχῶν ἐξεγέρσεων τῶν Ἑλλήνων... ἡ καθυπόταξις τῶν ὁποίων οὐδέποτε ὑπῆρξε τὸ ἀποτέλεσμα συνθήκης ἢ ἄλλης πράξεως νομιμοποιούσης τὴν τουρκικὴν ἐπ' αὐτῶν δεσποτείαν, θ' ἀποκτήσῃ ἰσχύν μεγαλειτέραν ἐκείνης τὴν ὁποίαν ἔχει ὑπὸ τὴν παροῦσαν κατάστασιν τῶν πραγμάτων. Θὰ εἶναι ἐπίσης ἡ Ὑμετέρα Ἐξοχότης, σύμφωνος μὲ τὴν ἀντίληψιν, ὅτι ἡ Ἑλλάς, θᾶττον βράδιον θὰ καταλήξῃ νὰ εἶναι ἡ φυσικὴ σύμμαχος τῆς Τουρκίας, ὅταν ἡ Τουρκία θὰ γνωρίση καλύτερα τὰ συμφέροντά της, ὁπότε τὸ ἀποτέλεσμα θὰ εἶναι ἡ Ἀγγλία, ἡ Τουρκία καὶ ἡ Ἑλλὰς νὰ μὴ ἀποτελοῦν ἔκτοτε παρὰ μίαν μόνον Δύναμιν ἀντιμέτωπον της Ρωσσίας. Μὲ μίαν λέξιν εἶμαι πεπεισμένος, ὅτι ἡ σωτηρία τῆς Εὐρώπης καὶ τὸ συμφέρον τῆς Ἀγγλίας ἀπαιτοῦν τὴν δημιουργίαν ἑλληνικοῦ Κράτους ἀνεξαρτήτου καὶ ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως ἰσχυρᾶς(15)».
Τὰ προφητικὰ ταῦτα λόγια ἐπέστελλεν εἰς τὸν Canning τὴν 8 Αὐγούστου 1825, ἤτοι ἕν καὶ ἥμισυ ἔτος μετὰ τὴν ἐξαγγελίαν τοῦ Δόγματος Monroe, μία τῶν εὐγενεστέρων καὶ συμπαθεστέρων φυσιογνωμιῶν τοῦ Ἀγῶνος, ὁ Ἀλέξανδρος Μαυροκορδᾶτος.
Ἡ σωτηρία τῆς Εὐρώπης ἔναντι τοῦ ρωσσικοῦ κινδύνου ἐπιβάλλει τὴν δημιουργίαν ἰσχυροῦ ἑλληνικοῦ Κράτους. Ἡ φρασιολογία αὕτη τοῦ Μαυροκορδάτου συμπληρώνει τὴν φρασιολογίαν τοῦ Νέγρη, καθ' ἥν ἡ ἐλευθερία «ἀνήκει εἰς ἀνθρώπους πάτριον ἔχοντας νὰ καταπολεμῶσι τὸν Βάρβαρον» καὶ εἰς ἀμφοτέρας ἀναζῇ τὸ πνεῦμα τοῦ Ἡροδότου καὶ τοῦ Πλάτωνος, τὸ πνεῦμα τοῦ Ἰουστινιανοῦ καὶ τοῦ Ἡρακλείου, Λέοντος τοῦ Γ', καὶ τῶν Μακεδόνων Αὐτοκρατόρων, ἀναζῇ τὸ πνεῦμα Κωνσταντίνου τοῦ Παλαιολόγου, οἵτινες πάντες ἐπὶ αἰῶνας ἠγωνίσθησαν διὰ νὰ κρατηθῇ ὁ Ἀσιάτης μακρὰν «τῶν ἀλλοδαπῶν χωρῶν ὧν ρῆγες καὶ πρίγκηπες ἄρχουσιν», ὅπως χαρακτηρίζει τὴν δημιουργουμένην Εὐρώπην, θέλων νὰ σημάνῃ τὴν ἀντίθεσιν αὐτῆς πρὸς τὰ ἐν Ἀσίᾳ βάρβαρα ἔθνη, ὁ Αὐτοκράτωρ Μανουὴλ Κομνηνός, εἰς Νεαράν του ἔτους 1166(16).
Τὸ Δυτικὸν τοῦτο Πνεῦμα δὲν ἦτο ἔγκλεισταν εἰς τοὺς διπλωματικοὺς φακέλους. Ἦτο διάχυτον ἀκόμη καὶ εἰς τὴν ἀτμόσφαιραν τοῦ καφενείου.
«Ἡ Ρωσσία δὲν χρειάζεται κατὰ τὴν παροῦσαν περίστασιν εἰμὴ ἕν στρατιωτικὸν κίνημα διὰ νὰ κυριεύσῃ τὸ Βυζάντιον... καὶ νὰ ὑψώσῃ εἰς τὸν Βόσπορον τὴν σημαίαν, ἥτις θέλει κάμει ὑστερώτερα τὰ παράλια τῆς Μεσογείου θαλάσσης νὰ τρέμωσιν».
Ἡ ἀρθρογραφία αὕτη ὑπάρχει εἰς τὸ ὑπ' ἀριθμ. 100 τῆς 13 Ὀκτωβρίου 1826 φύλλον τῆς Γενικῆς Ἐφημερίδος τῆς Ἑλλάδος καὶ φυσικὸν εἶναι, ὅπως σήμερον οὕτω καὶ τότε, ν' ἀπετέλεσε τὸ θέμα περὶ τὸ ὁποῖον θὰ ἐστράφησαν αἱ συζητήσεις εἰς τὰ καφενεῖα καὶ τὰς στενωποὺς τοῦ Ναυπλίου.
Τὸ Δυτικὸν τοῦτο Πνεῦμα κατεῖχε καὶ τοῦ σπουδαστηρίου τὴν ἠρεμίαν.
Ὅταν οἱ ἕλληνες ἐμάχοντο εἰς τοὺς Μύλους καὶ ἐξηνάγκαζον τὸν Ἰμπραὴμ νὰ ὑποχωρήσῃ πρὸς τὴν Τριπολιτσάν(17), εἰς τὸ ἀντικρυνὸν Ναύπλιον ὁ Ἐδουάρδος Μάσσων παρέδιδε καθ' ἑκάστην «εἰς πολυπληθὲς ἀκροατήριον» μαθήματα «Πολιτικῆς Οἰκονομίας καὶ Ἠθικῆς Φιλοσοφίας(18)». Ὁ δὲ Ἀναστ. Πολυζωΐδης, τοῦ ὁποίου τὸ βλέμμα ἐποπτεύει τὸ ἀκροατήριον τοῦ Ἀρείου Πάγου, κλεισμένος εἰς τὸ πολιορκούμενον Μεσολόγγι, ὑποδέχεται τὰς βόμβας τοῦ Κιουταχῆ, μεταφράζων ἐν ἠρεμίᾳ καὶ δημοσιεύων ἔργα περὶ τοῦ ἀμερικανικοῦ καὶ ἀγγλικοῦ πολιτεύματος.
Τὴν ἀδυναμίαν τῆς ὑλικῆς δυνάμεως ἥν μόνην διέθετε καὶ τὴν δύναμιν τοῦ Δυτικοῦ Πνεύματος τὴν ὁποίαν τοῦ ἀντέτασσεν ὁ Πολυζωΐδης, διέγνωσεν ὁ Κιουταχῆς, ὅταν, μετὰ τὸ Μεσολόγγι, ἦλθεν εἰς τὰς Ἀθήνας καὶ ἠγωνίζετο νὰ ἐκπολιορκήσῃ τὴν Ἀκρόπολιν. Μετὰ τὴν γνωστὴν συνάντησιν εἰς τὴν φρεγάδαν τοῦ De Rigny, ὁ Κιουταχῆς ἔστειλεν εἰς τὸν Καραϊσκάκην «ταβάκον, καφὲν καὶ σάκχαριν», ὁ δὲ Καραϊσκάκης «ἀντέπεμψεν ἕν φορτίον οἴνου», ἀλλ' ἡ πολιορκία παρετείνετο καὶ φαίνεται, ὅτι ἐζητήθησαν εὐθῦναι ἐκ Κωνσταντινουπόλεως. Ὁ Κιουταχῆς ἀποστέλλει τὴν ἀπὸ 23 Αὐγούστου 1826 ἔκθεσιν, ἀπευθυνομένην πρὸς τὸν «βεζύρην τῆς βούλας», ἥτις ὅμως δὲν ἔφθασεν εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, διότι περιῆλθεν εἰς χεῖρας τῶν Ἑλλήνων. Εἰς τὴν ἔκθεσιν ταύτην ὁ Κιουταχῆς μεταξὺ ἄλλων γράφει:
«Ζωοτρόφε μου αὐθέντα
Τὸ φρούριον τῶν Ἀθηνῶν, καθώς σας εἶναι γνωστὸν εἶναι παλαιόθεν ὠκοδομημένον εἰς πέτραν ὑψηλὴν καὶ δύσβατον• οὔτε ὑπόνομον ἐπιδέχεται οὔτε εἰς ἔφοδον ἔρχεται• ἀπέχει 6 ὥρας ἀπὸ τῶν Δερβενίων τῆς Πελοποννήσου καὶ πλησιάζει εἰς τὰς νήσους• εὑρίσκεται εἰς τὴν ἄκραν τῶν λοιπῶν βιλαετίων• καὶ πρὸ πάντων τὸ φρούριον τοῦτο, ἐπειδὴ εἶναι τόπος παλαιότατος καὶ παλαιόθεν ἐκβῆκαν ἐξ αὐτοῦ τοῦ τόπου πολλοὶ περιβόητοι φιλόσοφοι καὶ (ἐπειδή) τὰ ὁποῖα ἔχει τεχνικά τῆς ἀρχαιότητος ἔργα προξενοῦσι θαυμασμὸν εἰς τοὺς πεπαιδευμένους Εὐρωπαίους, διὰ τοῦτο ὅλοι οἱ Εὐρωπαῖοι καὶ τὰ λοιπὰ ἔθνη τῶν ἀπίστων θεωροῦσι τὸ φρούριον τοῦτο, ὡς ἰδίαν αὐτῶν οἰκίαν• καὶ ἐπειδὴ τὸ νομίζουν ὡς προσκυνητήριον τόσον οἱ Εὐρωπαῖοι, καθὼς καὶ ὅλα τὰ ἔθνη τῶν ἀπίστων (τῶν ὀνομαζομένων) , τὸ ὑπερασπίζουσι καὶ προσπαθοῦσι νὰ μὴ ἐκβῇ ἐκ τῶν χειρῶν τῶν ἀπίστων ἀποστατῶν καὶ ἐσυμφώνησαν καὶ ὑπεσχέθησαν γενικῶς τὴν βοήθειάν των καὶ διὰ ξηρᾶς καὶ διὰ θαλάσσης(19)».
«Προσκυνητήριον τῶν Εὐρωπαίων» καὶ ἰδία αὑτῶν οἰκία ἡ Ἀκρόπολις τῶν Ἀθηνῶν καὶ ὡς «προσκυνητήριον ὅλων τῶν ἐθνῶν τῶν ἀπίστων» τὴν «ὑπερασπίζουσιν οἱ ἕλληνες καὶ προσπαθοῦσι νὰ μὴν ἐκβῇ τῶν χειρῶν των».
Ἐπέπρωτο τὰ λόγια τοῦ Κιουταχῆ ἀκριβῶς τὰ αὐτά, κατά τε τὸ γράμμα καὶ τὸ πνεῦμα των, νὰ ἐπαναλάβῃ μετὰ 125 ἔτη, τὸ 1950, ἐπιφανὲς μέλος τῆς Γαλλικῆς Ἀκαδημίας. Ἡ Δύσις διὰ νὰ ὑπερνικήσῃ τὴν παροῦσαν πίεσιν τῆς Ἀσίας, λέγει ὁ ἐπιφανὴς Γάλλος Ἀκαδημαϊκός, πρέπει ν' ἀναβαπτισθῇ εἰς τὸ ἑλληνικὸν πνεῦμα, τὸ ἀναβάπτισμα δὲ τοῦτο θὰ ἦτο ἀτελές, ἐὰν δὲν συνεπληροῦτο μ' ἕνα pelérinage, μ' ἕνα προσκύνημα à ces lieux significatifs pour l’âme où s' est formèe notre civilisation. Οἱ Δυτικοὶ πρέπει νὰ μεταβῶμεν εἰς τὸν Καύκασον, ἀναζητοῦντες τὸν βράχον ἐπὶ τοῦ ὁποίου ἐμαρτύρησεν ὁ Προμηθεύς, πρέπει νὰ κατέλθωμεν εἰς τὴν Ἑλλάδα ἐπισκεπτόμενοι τοὺς τόπους ἔνθα ἤθλησεν ὁ Ἡρακλῆς. «L' Acropole serait le centre du voyage, et chacun, dans cette patrie intellectuelle, «ἡ ἰδια αὑτῶν οἰκία», ὅπως λέγει ὁ Κιουταχῆς, referait la prière de Renan(20)».
Ὁ γάλλος Ἀκαδημαϊκός, δὲν λέγει παρὰ ὅ,τι, κατ' ἀντίθετον φοράν, εἶπεν ὁ Κιουταχῆς. Ἡ Εὐρώπη διὰ νὰ σωθῇ, πρέπει νὰ ἐξοπλισθῇ μὲ τὸ ἑλληνικὸν καὶ τὸ πανευρωπαϊκὸν ἐκεῖνο πνεῦμα μὲ τὸ ὁποῖον, ὅπως ὀρθῶς διέγνωσεν ὁ Κιουταχῆς, ἐπολέμησαν τὸν Ἄσιατην οἱ ἕλληνες τοῦ 1821.
Αὐτὸ ἀκριβῶς μαρτυρεῖ καὶ ἀποδεικνύει τὴν Θείαν Μοῖραν τῆς Ἑλλάδος.
Ἡ μὲν Ἑλλάς, «πάτριον» ἔχει νὰ καταπολεμῇ «τὸν Βάρβαρον» χάριν τοῦ 'Ανθρώπου, ὁ δὲ Ἄνθρωπος, ὅταν κινδυνεύῃ ἐκ τοῦ «Βαρβάρου» νὰ στρέφεται πρὸς τὴν Ἑλλάδα ταπεινὸς προσκυνητής, ὅπως εἶπεν ἕνας Ἀσιάτης, pélerin passioné, ὅπως λέγει ἕνας Εὐρωπαῖος.
Δὲν θέλει τίποτε ἄλλο ἡ Ἑλλάς.
Τῆς ἀρκεῖ ἡ Θεία πράγματι καὶ Ὑψηλὴ αὐτὴ Μοῖρα.
Σημειώσεις
11. Foner, Basic Writings of Thomas Jefferson (1944) 785 ἔνθα ὁλόκληρον τὸ κείμενον τῆς ἐπιστολῆς.
12. Ὅρα S.F. Bemis, A diplomatic History of the United States (1905) 204/205.
13. Mahan, Le salut de la Race Blanche et l’empire des mers (γαλλ.μετ. 1905).
14. Perkins, A History of the Monroe Doctrine (1943) 43. Cresson, James Monroe (1946) 446 S. F. Bemis, A diplomatic History of the United States (1950) 208. Ὅρα καὶ Τριανταφυλλόπουλον, Πρακτικὰ Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν 23 (1948) 117
15. Τὸ γαλλικὸν κείμενον τῆς ἐπιστολῆς δημοσιεύει ὁ Ν. Δραγούμης, Ἱστορικαὶ Ἀναμνήσεις 1 (2α ἔκδοσις 1874) 373. Πρβλ. Θέμις 1941, 8.
16. Zachariοe, Jus Graeco romanum III, 484.
17. Ε. Γ. Πρεβελάκη, Ἡ ἐκστρατεία τοῦ Ἰμπραὴμ πασᾶ εἰς τὴν Ἀργολίδα (1950).
18. Γενικὴ Ἐφημερίς τῆς Ἑλλάδος, ἀριθ. 71 τῆς 3 Ἰουλίου 1826, σελ. 284.
19. Γενικὴ Ἐφημερίς τῆς Ἑλλάδος, ἀριθ. 91 τῆς 11 Σεπτεμβρίου 1826, σελ. 362/363.
20. André Siegfried, L' âme des peuples (1950) 207.
|
|
|
